وجود اعتياد در خانواده يكي از بزرگ ترين چالش هايي است كه افراد ممكن است در طول عمر خود تجربه كنند. در واقع داشتن والدين معتاد يا آگاهي از درگيري فرزندان با سوء مصرف مواد يكي از استرس زا ترين تجربيات زندگي است و مي تواند اثرات بسيار مخربي بر سلامت روان و زندگي اجتماعي انسان بگذارد. به همين خاطر ما در اين مقاله تلاش كرده ايم در مورد راهكارهاي پيشگيري از اعتياد در خانواده آموزش هايي را ارائه كنيم.
نقش خانواده در بروز اعتياد
متخصصان در مورد عوامل زمينه ساز موثر در بروز اعتياد مسائل مختلفي را مطرح مي‌كنند. يكي از عوامل بسيار تاثيرگذار بر سوءمصرف مواد ميزان حمايت دريافتي از جانب خانواده و نوع روابطي است كه در بين اعضاي آن جريان دارد. در حقيقت خانواده همواره يكي از مهم‌ترين نهادهايي است كه براي افراد امنيت، آرامش و لذت را فراهم مي‌كند. محروم شدن از حمايت‌هاي مناسب خانوادگي افراد را دچار مشكلاتي نظير احساس عدم امنيت و كاهش اعتماد به نفس مي‌كند و در نهايت براي دست يافتن به آرامش رواني به راه حل‌هاي نامناسبي نظير مصرف مواد روي بياورند .
روش هاي پيشگيري از اعتياد در خانواده
1- اهميت دادن به نياز تفريح
برخي از والدين دائما بر اهميت پيشرفت و پشتكار تاكيد مي‌كنند. آن‌ها با روحيه كمال گرايي خود هرگونه خوش گذراني را اتلاف وقت تلقي كرده و به اين ترتيب نياز به تفريح را در فرزندان خود ناديده مي‌گيرند. اين در حالي است كه اختصاص دادن زمان‌هاي خاص براي اوقات فراغت يكي از نيازهاي رواني اصلي در هر فردي است كه بي توجهي به آن مي‌تواند منجر به آسيب‌هاي گوناگوني شود.
پناه بردن به لذت‌هاي آني نظير مصرف مواد از جمله پيامدهاي بالقوه اي است كه در پي ارضا نشدن سالم نياز به تفريح ايجاد مي‌شود. البته بايد تلاش كنيد در اين زمينه همواره جانب اعتدال را رعايت كنيد؛ چرا كه افراط در اين زمينه و تاكيد بيش از حد بر خوش‌گذراني نيز مي‌تواند دردسر ساز شده و افراد را در برابر لذت‌هاي ناشي از مصرف مواد آسيب پذير كند.
2- مهارت نه گفتن راهي براي جلوگيري از اعتياد در خانواده
در بسياري از موارد اعتياد به دليل ناتواني در برابر گروه دوستان اتفاق مي‌افتد. در واقع افرادي كه در برابر پيشنهاد مصرف مواد از جانب ديگران مقاومت كمي دارند بيش از ديگران احتمال دارد كه دچار اعتياد شوند. از همين رو بسيار اهميت دارد كه والدين به فرزندان خود به خصوص در سنين نوجواني مهارت نه گفتن قاطع را بياموزند. چرا كه در اين سنين گروه دوستان براي نوجوان اهميت زيادي پيدا مي‌كند و بيشتر احتمال دارد كه بچه‌ها صرفا براي پذيرفته شدن در گروه‌هاي مورد علاقه خود درخواست مصرف مواد را قبول كنند.
3- كاهش استرس هاي خانوادگي
تحولات خانوادگي نظير طلاق والدين، جدايي از همسر، مرگ يكي از اعضا و مهاجرت از جمله موضوعات استرس زاي عمده‌اي هستند كه بايد حتما مورد توجه قرار بگيرند. بي توجهي به آسيب‌هاي رواني ناشي از اين مشكلات با ايجاد وضعيت‌هاي روانشناختي مشكل ساز نظير افسردگي و اضطراب مي‌تواند هر نوجواني را در برابر اعتياد آسيب پذير كند. در نتيجه بايد به موقع براي كاهش استرس‌هاي ناشي از اين مشكلات اقدام كنيد و در صورت لزوم از يك روانشناس براي مديريت بهتر اوضاع كمك بگيريد.
4- مهارت حل مسئله و مقابله با اعتياد در خانواده
يكي از مهم‌ترين موضوعات پرورش روحيه حل مسئله در خود و ساير اعضاي خانواده است. كساني كه از مهارت حل مسئله برخوردار نيستند در مواجهه با مشكلات در افكار و احساسات منفي خود غرق مي‌شوند و نمي‌توانند براي عبور از آن‌ها برنامه‌اي ترتيب دهند. اين روش موجب مي‌شود كه براي كاهش احساسات ناخوشايند خود به هر وسيله اي متوسل شوند كه مصرف مواد نيز يكي از آن‌هاست. از همين رو تلاش كنيد در هر موقعيتي در كنار افكار و احساسات خود گزينه‌هاي موجود براي حل مسئله را نيز بررسي كرده و به يكديگر كمك نماييد تا با حمايت هم راه حلي براي مشكلات بيابيد.
5- به روز كردن اطلاعات خود در مورد اعتياد
به عنوان والدين لازم است از مواد مخدري كه اغلب توسط جوانان مصرف مي‌شود آگاهي داشته باشيد و در مورد آن ها به فرزندان خود نيز اطلاعات بدهيد. چرا كه در بسياري از موارد افراد به دليل عقايد غلط در مورد مواد مخدر جديد درگير اعتياد به مي‌شوند.
در حقيقت مي‌توان گفت عامل اصلي اعتياد فقر اطلاعاتي است. براي مثال ممكن است برخي فكر كنند شيشه براي لاغري مناسب است يا استعمال گل باعث افزايش خلاقيت مي‌شود در حالي كه اين‌ها باورهاي عمومي غلط هستند و هرگز توسط هيچ منبع موثقي تاييد نمي‌شوند. حقيقت گفتني درباره هر دو ماده اعتيادآور اين است كه مي‌توانند همانند يك روانگردان عمل كنند و باعث بروز مشكلات روانشناختي خاصي نظير هذيان و توهم شوند.
6- حل و فصل به موقع دعواهاي خانوادگي
وجود دعواها و تنش‌هاي خانوادگي يكي از عوامل استرس زايي است كه افراد را به محيط بيرون خانه سوق مي‌دهد. در اين شرايط افراد ممكن است براي بازيافتن امنيت نداشته خود به راهكارهاي ناسالمي متوسل شوند و به مصرف اعتياد روي بياورند. در نتيجه اگر مشكلات خانوادگي مزمني داريد براي پيشگيري از بروز آسيب‌هاي جانبي به يك روانشناس متخصص در حوزه خانواده يا زوج مراجعه نماييد.
7- ايجاد تعادل بين نياز به استقلال و آزادي
بسيار مهم است كه بتوانيد به عنوان والدين بين نياز به آزادي و استقلال در فرزندان خود به خصوص در دوران نوجواني تعادل ايجاد كنيد. ايجاد محدوديت‌هاي بسيار سفت و سخت همانند اعطاي آزادي بي حد و حصر به نوجوانان آن‌ها را در برابر اعتياد آسيب پذير كند. در نتيجه لازم است كه بتوانيد نوعي نظارت غير مستقيم اتخاذ كنيد و همواره هردوي اين نيازها را مد نظر خود قرار دهيد.
وجود اعتياد در خانواده يكي از بزرگ ترين چالش هايي است كه افراد ممكن است در طول عمر خود تجربه كنند. در واقع داشتن والدين معتاد يا آگاهي از درگيري فرزندان با سوء مصرف مواد يكي از استرس زا ترين تجربيات زندگي است و مي تواند اثرات بسيار مخربي بر سلامت روان و زندگي اجتماعي انسان بگذارد. به همين خاطر ما در اين مقاله تلاش كرده ايم در مورد راهكارهاي پيشگيري از اعتياد در خانواده آموزش هايي را ارائه كنيم.
نقش خانواده در بروز اعتياد
متخصصان در مورد عوامل زمينه ساز موثر در بروز اعتياد مسائل مختلفي را مطرح مي‌كنند. يكي از عوامل بسيار تاثيرگذار بر سوءمصرف مواد ميزان حمايت دريافتي از جانب خانواده و نوع روابطي است كه در بين اعضاي آن جريان دارد. در حقيقت خانواده همواره يكي از مهم‌ترين نهادهايي است كه براي افراد امنيت، آرامش و لذت را فراهم مي‌كند. محروم شدن از حمايت‌هاي مناسب خانوادگي افراد را دچار مشكلاتي نظير احساس عدم امنيت و كاهش اعتماد به نفس مي‌كند و در نهايت براي دست يافتن به آرامش رواني به راه حل‌هاي نامناسبي نظير مصرف مواد روي بياورند.
روش هاي پيشگيري از اعتياد در خانواده
1- اهميت دادن به نياز تفريح
برخي از والدين دائما بر اهميت پيشرفت و پشتكار تاكيد مي‌كنند. آن‌ها با روحيه كمال گرايي خود هرگونه خوش گذراني را اتلاف وقت تلقي كرده و به اين ترتيب نياز به تفريح را در فرزندان خود ناديده مي‌گيرند. اين در حالي است كه اختصاص دادن زمان‌هاي خاص براي اوقات فراغت يكي از نيازهاي رواني اصلي در هر فردي است كه بي توجهي به آن مي‌تواند منجر به آسيب‌هاي گوناگوني شود.
پناه بردن به لذت‌هاي آني نظير مصرف مواد از جمله پيامدهاي بالقوه اي است كه در پي ارضا نشدن سالم نياز به تفريح ايجاد مي‌شود. البته بايد تلاش كنيد در اين زمينه همواره جانب اعتدال را رعايت كنيد؛ چرا كه افراط در اين زمينه و تاكيد بيش از حد بر خوش‌گذراني نيز مي‌تواند دردسر ساز شده و افراد را در برابر لذت‌هاي ناشي از مصرف مواد آسيب پذير كند.
2- مهارت نه گفتن راهي براي جلوگيري از اعتياد در خانواده
در بسياري از موارد اعتياد به دليل ناتواني در برابر گروه دوستان اتفاق مي‌افتد. در واقع افرادي كه در برابر پيشنهاد مصرف مواد از جانب ديگران مقاومت كمي دارند بيش از ديگران احتمال دارد كه دچار اعتياد شوند. از همين رو بسيار اهميت دارد كه والدين به فرزندان خود به خصوص در سنين نوجواني مهارت نه گفتن قاطع را بياموزند. چرا كه در اين سنين گروه دوستان براي نوجوان اهميت زيادي پيدا مي‌كند و بيشتر احتمال دارد كه بچه‌ها صرفا براي پذيرفته شدن در گروه‌هاي مورد علاقه خود درخواست مصرف مواد را قبول كنند.
3- كاهش استرس هاي خانوادگي
تحولات خانوادگي نظير طلاق والدين، جدايي از همسر، مرگ يكي از اعضا و مهاجرت از جمله موضوعات استرس زاي عمده‌اي هستند كه بايد حتما مورد توجه قرار بگيرند. بي توجهي به آسيب‌هاي رواني ناشي از اين مشكلات با ايجاد وضعيت‌هاي روانشناختي مشكل ساز نظير افسردگي و اضطراب مي‌تواند هر نوجواني را در برابر اعتياد آسيب پذير كند. در نتيجه بايد به موقع براي كاهش استرس‌هاي ناشي از اين مشكلات اقدام كنيد و در صورت لزوم از يك روانشناس براي مديريت بهتر اوضاع كمك بگيريد.
4- مهارت حل مسئله و مقابله با اعتياد در خانواده
يكي از مهم‌ترين موضوعات پرورش روحيه حل مسئله در خود و ساير اعضاي خانواده است. كساني كه از مهارت حل مسئله برخوردار نيستند در مواجهه با مشكلات در افكار و احساسات منفي خود غرق مي‌شوند و نمي‌توانند براي عبور از آن‌ها برنامه‌اي ترتيب دهند. اين روش موجب مي‌شود كه براي كاهش احساسات ناخوشايند خود به هر وسيله اي متوسل شوند كه مصرف مواد نيز يكي از آن‌هاست. از همين رو تلاش كنيد در هر موقعيتي در كنار افكار و احساسات خود گزينه‌هاي موجود براي حل مسئله را نيز بررسي كرده و به يكديگر كمك نماييد تا با حمايت هم راه حلي براي مشكلات بيابيد.
5- به روز كردن اطلاعات خود در مورد اعتياد
به عنوان والدين لازم است از مواد مخدري كه اغلب توسط جوانان مصرف مي‌شود آگاهي داشته باشيد و در مورد آن ها به فرزندان خود نيز اطلاعات بدهيد. چرا كه در بسياري از موارد افراد به دليل عقايد غلط در مورد مواد مخدر جديد درگير اعتياد به مي‌شوند.
در حقيقت مي‌توان گفت عامل اصلي اعتياد فقر اطلاعاتي است. براي مثال ممكن است برخي فكر كنند شيشه براي لاغري مناسب است يا استعمال گل باعث افزايش خلاقيت مي‌شود در حالي كه اين‌ها باورهاي عمومي غلط هستند و هرگز توسط هيچ منبع موثقي تاييد نمي‌شوند. حقيقت گفتني درباره هر دو ماده اعتيادآور اين است كه مي‌توانند همانند يك روانگردان عمل كنند و باعث بروز مشكلات روانشناختي خاصي نظير هذيان و توهم شوند.
6- حل و فصل به موقع دعواهاي خانوادگي
وجود دعواها و تنش‌هاي خانوادگي يكي از عوامل استرس زايي است كه افراد را به محيط بيرون خانه سوق مي‌دهد. در اين شرايط افراد ممكن است براي بازيافتن امنيت نداشته خود به راهكارهاي ناسالمي متوسل شوند و به مصرف اعتياد روي بياورند. در نتيجه اگر مشكلات خانوادگي مزمني داريد براي پيشگيري از بروز آسيب‌هاي جانبي به يك روانشناس متخصص در حوزه خانواده يا زوج مراجعه نماييد.
7- ايجاد تعادل بين نياز به استقلال و آزادي
بسيار مهم است كه بتوانيد به عنوان والدين بين نياز به آزادي و استقلال در فرزندان خود به خصوص در دوران نوجواني تعادل ايجاد كنيد. ايجاد محدوديت‌هاي بسيار سفت و سخت همانند اعطاي آزادي بي حد و حصر به نوجوانان آن‌ها را در برابر اعتياد آسيب پذير كند. در نتيجه لازم است كه بتوانيد نوعي نظارت غير مستقيم اتخاذ كنيد و همواره هردوي اين نيازها را مد نظر خود قرار دهيد.
چگونه رفتار ناهنجار نوجوانمان را كنترل كنيم؟
بابه نوري روانشناس درباره رفتار‌هاي نامناسب فرزندان در دوران نوجواني اظهار كرد: اين امر طبيعي است كه بين نوجوان و خانواده‌اش در شرايط عادي اختلاف عقيده و سليقه در مورد موضوعات معمولي زندگي وجود داشته باشد، اما بايد والدين با مهارت حل اختلاف و مذاكره با نوجوان خود به توافق برسند.
وي با بيان اينكه گاهي اوقات بحث رفتار‌هاي ناهنجار نوجوانان مثل برداشتن پول بدون اجازه، ايجاد مزاحمت براي همسايه و مردم، دروغ‌هاي عجيب و... مطرح است و به مرور زمان با بزرگ‌تر شدن او اين رفتارها بهبود مي‌يابد، افزود: اين وضعيت خطرناك است و والدين در چنين مواقعي به راحتي از كنار اين مسأله عبور نكنند.
اين روانشناس گفت: وقتي نوجوان رفتاري نشان مي‌دهد كه قوانين و هنجار‌هاي اجتماعي را زير پا مي‌گذارد، خانواده بايد با جديت وارد عمل شود يعني بحث از حالت مذاكره خارج شده و والدين بايد واضح و جدي به نوجوان خود توضيح دهند كه اين رفتار براي ما قابل قبول نيست و ما با آن برخورد مي‌كنيم.
نوري تصريح كرد: خانواده با فرض اينكه اگر نسبت به رفتار ناهنجار نوجوان تذكر دهند موجب مي‌شود كه فرزندشان خجالت بكشد، سعي مي‌كنند با سكوت كردن از اين موضوع عبور كنند.
وي افزود: الگوي شايع اين است كه والدين شروع به باج دادن مي‌كنند مثل زماني كه فرزند طلب موتور مي‌كند و اگر آنچه را كه طلب كرده محيا نشود، شروع به تهديد كردن والدين مي‌كند مثل (فرار از خانه، تهديد به خودكشي و...) و چون مي‌داند خانواده بر روي آبروي خود حساس است، سوء استفاده كرده و والدين را مجبور به برآورده كردن خواسته‌هاي خود مي‌كند.
نوري اين موقعيت را بحراني و اولين خطر را متوجه نوجوان دانست و عنوان كرد: خانواده بايد با استفاده از روانشناسان، مراكز جامع سلامت، درمانگاه‌هاي وزارت بهداشت، نيروي انتظامي و مراكز بهزيستي از پيشرفت رفتار‌هاي ناهنجار جلوگيري كنند.
وي افزود: پدر و مادر نظارت و سرپرستي را بايد از دوره كودكي شروع كنند و با داشتن برنامه يك سري از رفتارها را از فرزند خود بخواهند مثل (كسي دير‌تر از ساعت مشخص شده حق ندارد به خانه بيايد و اگر آمد از يك سري امكانات محروم مي‌شود و...) همچنين اين رفتار را تا بعد از دوره نوجواني بايد ادامه داد تا از بروز بحران جلوگيري شود و در صورت عمل به قوانين تشويق و بالعكس تنبيه شود، لذا تعيين اين حد و حدود بايد منطقي و متناسب با سن و نيازهاي يك كودك يا نوجوان باشد.
اين روانشناس رفتار‌هاي احساسي از جانب خانواده را اشتباه دانست و بيان كرد: اينكه والدين حوصله و توان تحمل دارند و زماني كه احساس خطر كرده و رفتار‌هاي ناهنجار مي‌بينند، مي‌ترسند و شروع به رفتار‌هاي شديد جبراني مي‌كنند مثل (تو اجازه نداري جايي بري، ارتباطي داشته باشي و...) كه اين رفتارها خود اغلب زمينه ساز بحران هستند.
نوري ادامه داد: اين رفتارها مبتني بر منطق و استدلال نيست و بايد الگوي يكسان داشته و براساس تفكر و دانش روانشناسي باشد.
اين روانشناس گفت: با توجه به پيچيدگي‌هاي زندگي اجتماعي، بايد بدانيم كه چگونه با نوجوان‌هايي كه بسيار آگاه و با دانش روز در ارتباط هستند، با در نظر گرفتن مشكلات خاص دوران سني‌شان با آن‌ها رفتار كنيم.